خبرگزاری حوزه، | ۹ دی ماه از ایام اللهی است که بر حول محور یکی از مفاهیم سیاسی کلیدی در اسلام شکل گرفته است؛ مفهومی که موجودیت حقیقی و تام و تمام اسلام در معرفت و عمل به آن بستگی دارد و آن چیزی جز بصیرت نیست.

بصیرت در لغت از ریشه بصر به معنای قدرت بینایی و دیدن حقایق و در اصطلاح به معنای قدرت و قوه تحلیل وقایع ظاهری برای درک حقایق باطنی امور و قدرت تشخیص حق از باطل است که عوامل زیادی در کسب این قدرت سهیم هستند.

در مجموع مقام معظم رهبری در سخنرانی‌های مختلف بسیاری از این راهکارها و عوامل را مطرح کرده اند که در ادامه به هفت مورد از این راهکارها اشاره و به آن می‌پردازیم.

اولین عاملی که در کسب بصیرت به انسان کمک می‌کند با توجه به روایات و بیانات مقام معظم رهبری تقویت صبر، استقامت بر ایمان و لوازم آن، رعایت تقوای الهی و پرهیز از مادی گرایی و دنیا طلبی است.

حضرت علی علیه السلام گرایش به دنیا را از صفات انسان‌های کور می‌شمرند که چیزیی ورای دنیا نمی‌بینند و می‌فرمایند شخصی که بصیر است، گرفتار دنیا نمی‌شود و از دنیا توشه برمی‌دارد؛ ایشان در خطبه ۱۹۸ نهج البلاغه فرمودند همانا تقوا و ترس از خدا، داروی بیماری دل‌ها و روشنایی قلب‌ها است و مقام معظم رهبری نیز در سخنرانی ۱۴ خرداد ۱۳۷۰ خود در رابطه با اهمیت صبر و استقامت فرمودند «مواظب باشید صبرتان را از دست ندهید؛ ما با صبر پیروز شدیم؛ باز هم باید با صبر پیشروی کنیم… صبر و بصیرت و وحدتتان را حفظ کنید».

دومین عامل کسب بصیرت تقویت دشمن شناسی و اینکه چه جریان‌هایی در مقابل قرار گرفته اند، است؛ مقام معظم رهبری در این زمینه می‌فرمایند «من از خودی‌ها می‌خواهم قدری ذهن خودشان را باز کنند و فکر خودشان را به کار بیندازند؛ بفهمند امروز دشمن کیست، چه می‌خواهد، چه می‌کند و نقشه دشمن چیست. عقل، این است ».(۱۵ خرداد ۱۳۷۷)

سومین عامل بصیر شدن مطالعه تاریخ و عبرت گرفتن از سرنوشت عوام و خواص در جوامع مختلف و پرهیز از اشتباهات گذشتگان است. در این رابطه امیرالمؤمنین (ع) فرمودند «کسی که از تاریخ و حوادث گذشته عبرت نمی‌گیرد فکر ندارد و کسی که فکر ندارد بصیرت ندارد» بنابراین یکی از ابزارهای بصیرت زا مطالعه تاریخ و عبرت گرفتن از تاریخ است. همچنین حضرت در وصیت خود به امام حسن علیه السلام می‌فرمایند «نکات حساس، آموزنده و ارزنده تاریخی را بر قلبت عرضه کن تا از تجارب گذشتگان بهره ببری و آنچنان بیندیش و بپندار که گویا در آینده نزدیک، تو نیز مانند یکی از آنان خواهی بود که دوستانت را رها کرده و به دیار غربت سفر می‌کنند پس بیندیش که باید چه کنی» (نهج البلاغه نامه ۳۱)

مقام معظم رهبری فرمودند «تاریخ؛ یعنی شرح حال ما، باید هر کدام از ما مقایسه‌ای داشته باشیم و ببینیم در آن حادثه تاریخی، هر کدام از عوام و خواص کجا قرار گرفته و آن روز چگونه عمل کردیم که ضربه خوردیم و مواظب باشیم دوباره آنطور عمل نکنیم.» و آیت الله جوادی آملی در کتاب حکومت علوی ص ۱۴۳ می‌گوید تاریخ از علوم آلی است و شناخت آن به منظور بهره‌گیری از نکات حساس آن مطلوب می‌باشد و امیرالمؤمنین (ع) مردم را به دقت و تفکر در آن وا می‌دارد که خود این امر موجب باز شدن چشم باطن و ایجاد دیدی واقعی و نگرشی صحیح به زندگی می‌شود.

چهارمین عامل به دست آوردن قدرت تشخیص حق از باطل جریان شناسی سیاسی و تقویت قدرت تحلیل سیاسی و جبهه شناسی است؛ به این معنا که انسان باید قدرت تحلیل سیاسی خود را بالا ببرد و بداند که جبهه اسلام و حق کدام طرف است و چه دفاع می‌کند و جبهه باطل کدام طرف است و چه اهدافی را دنبال می‌کند. اهداف و شعارهای کدام جبهه با دین خدا سازگاری دارد و کدام جبهه به دنبال ارزش‌های غیر الهی و مادی است.

مقام معظم رهبری در سخنرانی ۱۳ بهمن ۱۳۷۷ خود تأکید کردند که «قدرت تحلیل در خودتان ایجاد کنید…این قدرت تحلیل، خیلی مهم است. هر ضربه‌ای که در طول تاریخ، ما مسلمانان خوردیم از ضعف تحلیل بود».

پنجمین راه رسیدن به بصیرت تکلیف شناسی و دانستن اینکه در هر شرایطی خداوند از انسان چه چیزی می‌خواهد است نه اینکه تمایلات نفسانی و یا باورهای ناصواب مادی را در نظر داشته باشیم. اگر تکلیف خود را بر مبنای دفاع از باورها و ارزش‌های غیر الهی مشخص کنیم به این دلیل که علم بشر از مصالح و مفاسد غایی و نهایی رفتارها و موضع گیری ها عاجز است احتمال خطا در آن زیاد است.

مقام معظم رهبری در بیانات ۱۴ خرداد ۱۳۸۳ فرمودند «اینکه از قول امام حسین علیه السلام معروف است که گفتند «ما برای تکلیف عمل می‌کنیم، نه برای پیروزی»، به معنای بی رغبتی ایشان به پیروزی نبود. پیروزی جزو نعمت‌های خداست و امام به پیروزی علاقه مند بود اما آنچه او را به سوی آن هدف‌ها پیش می‌برد، تکلیف و عمل به وظیفه‌ی الهی بود؛ برای خدا حرکت کردن بود. چون انگیزه‌ی او این بود، لذا نمی‌ترسید؛ شک نمی‌کرد؛ مأیوس نمی‌شد؛ مغرور نمی‌شد؛ متزلزل و خسته هم نمی‌شد. اینها خاصیت عمل به تکلیف و عمل برای خداست. کسی که برای تکلیف عمل می‌کند، دچار تردید و تزلزل نمی‌شود؛ ترسیده و خسته نمی‌شود؛ از راه برنمی گردد و مصلحت اندیشی های شخصی، تعیین کننده ی راه و جهت‌گیری او نمی‌شود.»

برای مثال دفاع از آزادی بدون قید شرع و یا دفاع از حقوق حیوانات بدون توجه به مصالح شرعی آسیب‌هایی را می‌تواند به جوامع بشری وارد کند که جبران ناپذیر است؛ از جمله این موارد می‌توان به نادیده گرفتن حدود الهی در مجازات مجرمان با تأکید بر حقوق بشر غربی اشاره کرد که خود این مورد درکنار سایر عوامل موجب افزایش جرم و جنایت در جامعه می‌شود.

ششمین عامل بصیرت افزا موقع شناسی و عمل به موقع در زمان خاص خودش است زیرا ما در تاریخ موارد زیادی از جمله توابین و … را داریم که به موقع به تکلیف عمل نکردند و وقتی خواستند به وظیفه و تکلیف خود عمل کنند که دیگر دیر شده بود.

مقام معظم رهبری در فرمودند «امام حسین علیه‌السّلام در فهم «موقع» اشتباه نکرد. در قبل از حادثه کربلا، ده‌سال امامت و مسئولیت با او بود. آن حضرت در مدینه مشغول کارهای دیگری بود و کار کربلایی نمی‌کرد؛ اما به مجرّد اینکه فرصت به او اجازه داد که آن کار مهم را انجام دهد، فرصت را شناخت و آن را چسبید؛ موقع را شناخت و آن را از دست نداد.» (۲ آذر ۱۳۷۷)

اقدام به موقع از مواردی است که در ماجرای قیام ۹ دی مردم بسیار مؤثر بود که درست در زمانی که دشمن جسارت و اهانت را به انتها رسانده بود و به مقدسات و عاشورا توهین کرد مردم بصیر و موقع شناس با تجمع خود و حمایت از ارزش‌ها در زمان مناسب به هتاکی دشمن پاسخ دادند و به اسلام و نظام اسلامی عزت و اقتدار بخشیدند.

هفتمین عامل کسب بصیرت نیز آینده شناسی است که از اهمیت بالایی برخوردار است؛ آینده شناسی به این معنا است که بدانیم اولویت‌های بقا در آینده چیست و بر اساس آن اقدامات و تکالیف ما در امروز نسبت به آینده چه خواهد بود تا از غافلگیری، عقب ماندگی و زوال قدرت پیشگیری شود.

مقام معظم رهبری اول فروردین ۱۳۸۶ فرمودند «انرژی هسته‌ای برای کشور ما یک ضرورت است، یک نیاز بلندمدت است. امروز اگر مسئولین کشور در به دست آوردن انرژی هسته‌ای کوتاهی کنند، نسل‌های بعد آنها را مؤاخذه خواهند کرد. ملت ایران و کشور ایران به انرژی هسته‌ای و این توانایی برای زندگی – نه برای سلاح – احتیاج دارد. عده‌ای می‌نشینند همان حرف دشمن را تکرار می‌کنند که: آقا! چه لزومی دارد؟ چه لزومی دارد؟ آینده‌ی کشور را به خطر انداختن، نیاز فرداهای کشور را به‌کلی ندیده گرفتن، این اشکالی ندارد؟ آیا مسئولین کشور حق دارند به نسل‌های آینده خیانت کنند؟ امروز نفت را برداریم مصرف کنیم؛ یک روزی این نفت تمام خواهد شد. آن روز ملت ایران برای برق خود، برای کارخانه‌ی خود، برای گرمای خود، برای روشنایی خود، برای حرکت زندگی خود، دست نیاز دراز کند به سوی کشورهای دیگر تا به او انرژی بدهند؟ این برای مسئولینِ امروز کشور جایز است؟ عده‌ای حرف دشمن را تکرار می‌کنند.»

بنابراین بصیرت به عنوان یکی از کلیدی ترین مفاهیم سیاسی جامعه اسلامی در گرو عواملی همچون تقوا و استقامت، دشمن شناسی، عبرت‌گیری از تاریخ، تقویت قدرت تحلیل سیاسی، تکلیف شناسی، موقع شناسی و آینده شناسی است که هر فرد مسلمان باید به آن اهتمام داشته باشد و در خود تقویت کند.

حسین حسنی